Καλλιέργειες εστίασης

Στο PRO-WILD, η έμφαση δίνεται στο σιτάρι, τα ζαχαρότευτλα και την ελαιοκράμβη, καθώς αποτελούν σημαντικές καλλιέργειες στην Ευρώπη, επιλεγμένες για την οικονομική και γεωργική τους σημασία. Στόχος του έργου αυτού είναι επίσης να χρησιμεύσει ως πρότυπο για άλλες καλλιέργειες σημαντικής οικονομικής και περιβαλλοντικής αξίας που καλλιεργούνται στην Ευρώπη (π.χ. είδη Fabaceae όπως ο αρακάς και η φακή). Για να υποστηριχθεί αυτό, η επιτροπή ενδιαφερομένων θα εκπροσωπεί μια ευρύτερη κοινότητα πέρα από τις τρεις βασικές καλλιέργειες.

Σιτάρι

Bread wheat eares in the field. — Bread wheat ears in the field. Photo: FiBL, Thomas Alföldi.

Το σιτάρι αποτελείται από διάφορα είδη, συμπεριλαμβανομένου του αρτοσίτου(Triticum aestivum) και του σκληρού σιταριού(T. turgidum ssp. durum), τα οποία είναι τα δύο πιο ευρέως καλλιεργούμενα. Το ψωμί χρησιμοποιείται κυρίως για ψωμί και μπισκότα, ενώ το σκληρό σιτάρι είναι απαραίτητο για την παραγωγή ζυμαρικών και σιμιγδαλιού. Τα είδη αυτά είναι στενά συγγενικά, καθώς το αρτοσίταρο προήλθε από διασταύρωση μεταξύ του τετραπλοειδούς T. turgidum και του Aegilops tauschii πριν από περίπου 9.000 χρόνια.

Το σιτάρι είναι στρατηγικής σημασίας για την επισιτιστική ασφάλεια στην Ευρώπη και παγκοσμίως. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς και εξαγωγείς σιταριού παγκοσμίως. Ωστόσο, ενώ η παραγωγή αυξήθηκε σταθερά από τη δεκαετία του 1960, η αύξηση αυτή έχει επιβραδυνθεί και σε πολλές χώρες παρατηρείται στασιμότητα της απόδοσης των σιτηρών από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Στους παράγοντες που συμβάλλουν είναι οι αλλαγές στις γεωργικές πρακτικές, οι λιγότερο ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένης της καταπόνησης από τη ζέστη και την ξηρασία ή τις πλημμύρες κατά τα βασικά στάδια ανάπτυξης. Επιπλέον, οι ασθένειες και τα παράσιτα εκτιμάται ότι μειώνουν την παγκόσμια παραγωγή σιταριού κατά περίπου 13% ετησίως.

Μια οδός για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων περιλαμβάνει τον χαρακτηρισμό της γενετικής ποικιλότητας που περιέχεται στους άγριους συγγενείς του σιταριού, όπως το Aegilops, το Dasypyrum, το Elymus, το Thinopyrum και το άγριο Triticum, οι οποίοι έχουν δείξει δυνατότητες για την ανάπτυξη ποικιλιών ανθεκτικών στο στρες και υψηλής ποιότητας, και την αξιοποίηση αυτής της ποικιλότητας σε προγράμματα αναπαραγωγής.

Ελαιοκράμβη

flowering oilseed rape. — Flowering rapeseed plant in the field. Photo: FiBL, Thomas Alföldi.

Οι καλλιέργειεςBrassica , ή σταυρανθή λαχανικά, περιλαμβάνουν διάφορα είδη που εκτιμώνται για τα διατροφικά και φαρμακευτικά τους οφέλη. Η ελαιοκράμβη (B. napus, τετραπλοειδής) είναι ο δεύτερος πιο καλλιεργούμενος ελαιούχος σπόρος παγκοσμίως και ο κυριότερος ελαιούχος σπόρος στην Ευρώπη. Είναι υβρίδιο δύο διπλοειδών ειδών: B. rapa και B. oleracea. Σε αντίθεση με τα γονικά του είδη, η ελαιοκράμβη έχει περιορισμένη γενετική ποικιλομορφία λόγω του αναπαραγωγικού φραγμού που προκλήθηκε από τον υβριδισμό και της πρόσφατης υψηλής πίεσης επιλογής για την ποιότητα των σπόρων.

Τα κοινώς καλλιεργούμενα διπλοειδή είδη Brassica περιλαμβάνουν το γογγύλι(B. rapa), το μπρόκολο(B. oleracea var. italica), το κουνουπίδι(B. oleracea var. botrytis), το λάχανο(B. oleracea var. capitata), τα λαχανάκια Βρυξελλών(B. oleracea var. gemmifera) και το λάχανο(B. oleracea var. sabellica). Η σημασία αυτών των καλλιεργειών για την επισιτιστική ασφάλεια αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για ανθεκτικά γεωργικά συστήματα. Ωστόσο, η παραγωγή Brassica αντιμετωπίζει προκλήσεις, όπως οι μη βέλτιστες συνθήκες σποράς λόγω της κλιματικής αλλαγής και η επανεμφάνιση παρασίτων, ιδίως σκαθαριών ψύλλων. Η θερμική καταπόνηση και οι βιοτικές καταπονήσεις συμβάλλουν σημαντικά στις απώλειες αποδόσεων.

Στην Ευρώπη υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία των ειδών Brassica και είναι ζωτικής σημασίας η προστασία και ο χαρακτηρισμός των άγριων πληθυσμών του B. oleracea και των συγγενών του, πολλοί από τους οποίους απειλούνται και υποεκπροσωπούνται στα κέντρα γενετικών πόρων. Οι καλλιεργούμενοι άγριοι συγγενείς των ειδών Brassica προσφέρουν έτσι μια πολλά υποσχόμενη πηγή ποικιλομορφίας για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας των καλλιεργούμενων καλλιεργειών Brassica σε αβιοτικές και βιοτικές καταπονήσεις.

sugar beet plant in the field. — Sugar beet in the field. Photo: FiBL, Thomas Alföldi.

Ζαχαρότευτλα

Τα ζαχαρότευτλα ταξινομούνται σε τρεις ενότητες, με την καλλιέργεια και αρκετούς άγριους συγγενείς(B. vulgaris ssp. maritima, B. vulgaris ssp. adanensis, B. macrocarpa, B. patula) να ανήκουν στην ενότητα Beta. Τα είδη και τα υποείδη εντός αυτής της ενότητας μπορούν να διασταυρώνονται ελεύθερα με την καλλιέργεια και έχουν συνήθως διπλοειδή γονιδιώματα. Πρόσφατα, τα αλληλουχημένα γονιδιώματα αρκετών καλλιεργούμενων και άγριων προσχωρήσεων τεύτλων έγιναν διαθέσιμα, καθιστώντας δυνατή την ανάλυση του γονιδιώματος των τεύτλων.

Τα καλλιεργούμενα τεύτλα(Beta vulgaris ssp. vulgaris) περιλαμβάνουν τα ζαχαρότευτλα, τη σημαντικότερη καλλιέργεια ζάχαρης στην Ευρώπη και τη δεύτερη σημαντικότερη στον κόσμο, τα κτηνοτροφικά τεύτλα για ζωοτροφές και τα επιτραπέζια τεύτλα και τα σέσκουλα ως σημαντικά λαχανικά. Τα θαλάσσια τεύτλα, ο πρόγονος όλων των καλλιεργειών τεύτλων, είναι ενδημικά στις ευρωπαϊκές ακτές κατά μήκος του Ατλαντικού Ωκεανού και της Μεσογείου, όπου μπορούν επίσης να βρεθούν άγριες προσθήκες. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις προσθήκες σε αποθετήρια ex-situ δεν διαθέτουν σαφείς ταξινομικές περιγραφές, γεγονός που οδηγεί σε σύγχυση μεταξύ ειδών και υποειδών.

Η αναπαραγωγή τεύτλων αντιμετωπίζει προκλήσεις όπως οι αναδυόμενες ασθένειες που συνδέονται με αλλαγές στα έντομα-φορείς ή παθογόνα που υπερνικούν τις άμυνες των ξενιστών. Επιπλέον, οι αβιοτικές καταπονήσεις, όπως η ξηρασία, επηρεάζουν σημαντικά τις αποδόσεις τεύτλων. Τα άγρια τεύτλα αντιπροσωπεύουν έναν ανεκμετάλλευτο πόρο για την αναπαραγωγή γενετικής ανθεκτικότητας. Η εστίαση στα CWR των τεύτλων θα ενισχύσει σημαντικά τις προσπάθειες αναπαραγωγής παρέχοντας μοριακή πρόσβαση σε νέα γονίδια και αλληλόμορφα, προωθώντας έτσι τη βιωσιμότητα των καλλιεργειών τεύτλων σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον.